Aby Warburg (1866-1929) wordt doorgaans de geheime pionier genoemd van de iconologie binnen de kunstgeschiedenis. Hij is de man van één schilder – Sandro Botticelli; van één tijdperk – de Florentijnse vroegrenaissance; van één beeld – de Nympha Fiorentina; van één reis: Nieuw-Mexico; van twee termen: Nachleben en Pathosformuln, en van één bibliotheek: Atlas Mnemosyne in Hamburg. (Na ’33 Londen). We volgen Warburgs ontwikkelingen in woord en beeld gespalkt tussen de humanistische lectuur van Ernst Gombrich (1970) en deleuziaanse lectuur van Georges Didi-Huberman (2002). Thema’s van het Nachleben der Antike zijn de geboorte van Venus, de dood van Orpheus, Laocoon, de laatste wil van Francesco Sassetti, het Schifanoia, de Pueblo-slangen en Luthers monnikskalf.
Warburg leest dat Nachleben der Antike in beeldfragmenten als verhalen. Binnen zijn cultuurmodel wordt geschiedenis (herinnering) structureel gemarkeerd door vergeten en is elke herinnering een compromisformatie of een inversie. Warburgs fantoompijnen van de esthetica-geschiedenis functioneren als de reumatische malaise die binnen de voorstellingen toeslaat. Ze liggen in de geschiedenis verankerd aan de meest onwaarschijnlijke afval-fixaties waarvan de door hem opgerakelde bòti en ex-voto’s uit Florentijnse kerken wellicht het meest frappante voorbeeld zijn. Didi-Huberman heeft het over freudiaanse symptoomformaties: pijn-dragers van eerder toevallig doorbrekende en deels niet bepaalbare over-determinaties.
